Sản xuất lúa trong những mùa vụ gần đây xuất hiện hiện tượng “Lúa cỏ” trên đồng ruộng tại một số vùng trồng lúa của xã như Hưng Thịnh, Thượng khê, Nam Kẻ gai, Khoa Đà… nó đã làm giảm năng suất lúa và giảm hiệu quả sản xuất, gây tâm lý hoang mang trong một số bộ phận nông dân. 

- “Lúa cỏ” có tên gọi khác như lúa ma, lúa hoang, lúa dại,… cùng là loài lúa như lúa trồng nhưng là loài phụ. “Lúa cỏ” không có các đặc điểm về năng suất, chất lượng như mong muốn, gây ảnh hưởng đến canh tác lúa thông qua việc cạnh tranh dinh dưỡng, ánh sáng làm giảm sinh trưởng của cây với lúa trồng; lẫn hạt “Lúa cỏ” làm giảm chất lượng thóc, gạo (lẫn tạp). “Lúa cỏ” có thời gian sinh trưởng ngắn, chín sớm, hạt rất dễ rụng nên có khả năng lây lan nhanh, khó phòng trừ và có thể gây thất thu năng suất, thậm chí mất trắng.

- Giai đoạn 5 -10 ngày sau nảy mầm: Cây sinh trưởng nhanh, thân mảnh và đứng, phiến lá nhỏ, có màu vàng hơn lúa trồng. Giai đoạn đẻ nhánh đến đứng cái: Cây đẻ nhánh kém, thân mảnh, lóng vươn dài, lá thưa, phiến lá nhỏ, khóm lúa có màu vàng hơn lúa trồng. Giai đoạn trỗ bông: “Lúa cỏ” trỗ sớm hơn lúa trồng 5 - 7 ngày, thời gian trỗ dài, trên bông có hạt đang phơi màu, hạt ngậm sữa, hạt chắc xanh nên không có sự đồng đều về màu sắc bông lúa như lúa trồng; hạt có râu dài hoặc không có râu; hạt có dạng thon dài hoặc bầu dục màu vàng - vàng sẫm, dạng hạt có mỏ tím, tỉ lệ lép cao.

(Hạt lúa cỏ có râu dài hoặc không có râu; hạt có dạng thon dài hoặc bầu dục màu vàng - vàng sẫm, dạng hạt có mỏ tím, tỉ lệ lép cao)

- Thời gian sinh trưởng ngắn hơn, hạt lúa rất dễ rụng ngay cả khi có gió thoảng qua. Sau khi hạt rụng xuống nếu gặp điều kiện thuận lợi có thể nảy mầm ngay, nếu gặp điều kiện bất thuận (khô hạn, vùi sâu trong bùn, …) hạt có thể ngủ nghỉ nhưng vẫn có sức sống cao, duy trì sức nảy mầm trong vài năm. Do vậy, “Lúa cỏ” tồn tại, tích tụ lâu trong đất và tăng dần số lượng qua các vụ. Đặc tính này thể hiện sự khác nhau giữa các dòng “Lúa cỏ” khác nhau, nhưng nhìn chung sức sống của hạt “Lúa cỏ” thường cao hơn rất nhiều so với lúa trồng.

- “Lúa cỏ” có khả năng lây lan nhanh làm thất thu năng suất và khó phòng chống. “Lúa cỏ” sinh trưởng và phát triển rất mạnh, cạnh tranh trực tiếp về dinh dưỡng và ánh sáng với lúa trồng làm giảm năng suất của lúa. “Lúa cỏ” có thể gây thất thu năng suất từ 15-20%, thậm chí mất trắng, đồng thời lây nhiễm càng trầm trọng cho những vụ sau. Ruộng bị nhiễm “Lúa cỏ” nặng làm giảm phẩm chất gạo cũng như giảm giá trị tiêu dùng và xuất khẩu (chỉ tiêu độ lẫn tạp).   

(Sử dụng bì, bao chống rơi vãi khi bỏ thu gom lúa cỏ)

Để hạn chế tác hại của lúa cỏ đến chất lượng lúa Hè thu 2024; đặc biệt là sản xuất lúa của vụ Xuân 2025. Cần tiến hành đồng bộ các giải pháp từ khâu chọn giống, biện pháp canh tác, sử dụng thuốc hóa học … cụ thể như sau:

- Đối với những diện tích lúa Hè thu, Mùa đang bị lúa cỏ gây hại:

+ Hướng dẫn nông dân khẩn trương cắt các bông lúa cỏ càng sớm càng tốt để tiêu hủy bằng cách đốt hoặc làm thức ăn cho gia cầm. Khi cắt cần thao tác nhẹ nhàng, cho vào túi để tránh rơi vãi trên đồng ruộng. Tuyệt đối không để lúa cỏ chín trên ruộng, bờ ruộng hoặc vứt xuống mương dẫn nước.

+ Khi thu hoạch những vùng bị nhiễm lúa cỏ cần vệ sinh máy trước khi di chuyển sang vùng khác để hạn chế sự lây lan lúa cỏ từ những ruộng bị nhiễm sang những ruộng chưa bị nhiễm.

+ Sau khi thu hoạch có thể đưa vịt vào ruộng để ăn lúa rụng trong đó có cả hạt lúa cỏ.

- Đối với vụ lúa tiếp theo

+ Trên những vùng đã bị nhiễm lúa cỏ ở vụ trước cần hạn chế gieo sạ và chuyển sang cấy để dễ dàng làm cỏ, nhận biết và loại bỏ lúa cỏ ngay từ khi cây còn nhỏ.

+ Những ruộng bị lúa cỏ gây hại nặng trước khi gieo cấy cần cày bừa san phẳng ruộng sau đó rút nước để lúa cỏ mọc mầm đến 3 – 5 là thì cày bừa lại để tiêu diệt lúa cỏ ngay khi còn non, nếu có đủ thời gian tiến hành lặp lại 2 – 3 lần sẽ diệt được hầu hết lúa cỏ bị vùi trong đất.

+ Sau khi gieo cấy cần thường xuyên kiểm tra đồng ruộng để phát hiện và loại bỏ lúa cỏ ở tất cả các giai đoạn sinh trưởng của cây lúa.

(Người dân cắt bỏ lúa cỏ để tiêu hủy)

Giải pháp cấp thiết hiện tại đó là: cơ sở xóm và bà con nhân dân cần kiểm tra, nhận biết cây “Lúa cỏ”, tác hại của “Lúa cỏ” và nêu rõ những vùng trồng lúa của xóm mình đang bị “Lúa cỏ” phát sinh gây hại trên lúa Hè Thu 2024; đồng thời chỉ đạo, vận động nhân dân tiến hành cắt bỏ và tiêu hủy lúa cỏ ngay giai đoạn Trổ bông, không để cho lúa cỏ chín và phát tán trên đồng ruộng.